Het donkere verleden van de Gerrit van der Veenstraat 99

Ook Anne Frank en alle andere onderduikers van het Achterhuis werden na hun arrestatie in 1944 hier naartoe gebracht. De baas van de Sicherheitsdienst was Willy Lages. In de kamer van waaruit hij de dienst bestuurde zit tegenwoordig de rector van de school.

Weinig plekken in Amsterdam boezemden in de Tweede Wereldoorlog meer angst in dan de Euterpestraat, de huidige Gerrit van der Veenstraat. De straatnaam stond synoniem aan marteling en terreur. ‘Jij gaat naar de Euterpestraat’ was een veelzeggende uitdrukking. De straatnaam had na de oorlog nog zó’n negatieve bijklank dat het stadsbestuur besloot de naam te veranderen en de straat te vernoemen naar verzetsheld Gerrit van der Veen.

Willy Lages

Het gebouw aan de Euterpestraat 99 is tot 1940 een middelbare school voor meisjes. De straat is vernoemd naar de Griekse muze Euterpe, haar naam betekent ‘verblijdende’. In 1940 vorderen de Duitsers de school om er de Sicherheitsdienst in onder te brengen, de Duitse opsporings- en inlichtingendienst. De organisatie voert een waar schrikbewind in de stad. Verzetsmensen en Joden worden na arrestatie naar deze plek gebracht, gemarteld, gevangen gehouden, vermoord. Baas van de Amsterdamse afdeling van de Sicherheitsdienst is SS-Sturmbannführer Willy Lages, een keiharde ex-politieagent uit het Nedersaksische stadje Braunschweig. Lages woont om de hoek van zijn werk aan de Apollolaan 113.

De kelder

Ook de bekende verzetsman Pim Boellaard valt in handen van de Amsterdamse Sicherheitsdienst. ‘In de Euterpestraat word ik in de kelder in een cel gezet, steeds geboeid en blijf daar ongeveer een uur. Alles is mij afgenomen, behalve mijn armbandhorloge, maar ik kan er toch niet op zien. Een cel verder hoor ik een stakkerd kreunen en zuchten.’ Verzetsman Tjalling Bakker wordt er zo toegetakeld dat alles onder het bloed zit, zijn beulen lappen hem weer wat op en dweilen het bloed op terwijl de deur openstaat en andere SD’ers voorbij lopen alsof het allemaal de normaalste zaak van de wereld is.

De vader van journalist Ivo Weyel schrijft in zijn dagboek over een jongetje van twaalf dat op straat een Duitser heeft uitgescholden en daarom mee moet naar de Euterpestaat. Zijn ouders komen daar ook naartoe en krijgen te horen dat de jongen er met een kleine afstraffing vanaf komt. De jongen wordt even apart genomen en keert met bebloed hoofd terug. De ouders nemen hem wankel mee naar huis waar hij ’s avonds sterft, zijn schedel is ingeslagen.

Bombardement

In 1944 bombardeert de Britse luchtmacht het gehate gebouw. Het SD-hoofdkwartier wordt echter slechts licht beschadigd. Het gebouw er tegenover aan het Adama van Scheltemaplein gaat wel in puin. Hier zit de Zentralstelle der Jüdische Auswanderung, de Duitse leiding voor de Amsterdamse Jodenvervolging. Op deze plek zit nu het huidige Ignatius Gymnasium. Ook komen verdwaalde bommen op gewone woonhuizen in de omgeving terecht. Er vallen 69 slachtoffers, waarvan slechts vier Duitsers; de overige 65 zijn Amsterdamse burgers.

Verzetsnazaat in Lages werkkamer

Jan-Willem Dienske is de huidige rector van het Gerrit van der Veen College. Hij is de kleinzoon van Hendrik Dienske, verzetsman uit Schiedam. Hendrik Dienske wordt in 1944 opgepakt en overlijdt vlak voor het einde van de oorlog in februari 1945 in het concentratiekamp Neuengamme. Hendrik Dienske heeft zeer waarschijnlijk tijdelijk verbleven in de Euterpestraat, in het gebouw waar kleinzoon Jan-Willem tegenwoordig de scepter zwaait. Extra bizar is dat Hendrik Dienske vrijwel zeker met verzetsman Gerrit van der Veen -naamgever van de huidige straat en school-  samenwerkte in het Amsterdamse verzet.

Jan-Willem houdt kantoor in exact dezelfde ruimte waar SD-baas Willy Lages zat. In Dienskes werkkamer hangt een fotocollage van zijn grootvader Hendrik, van verzetsman Gerrit van der Veen, en het schoolgebouw. Op de vraag of Jan-Willem Dienske zich er vaak nog van bewust is hoe bijzonder dit allemaal is, antwoordt hij: “Elke dag.”