De Czaar Peterstraat is vernoemd naar de Russische tsaar Peter de Grote die hier in 1697 vier maanden verbleef. De tsaar was vastbesloten zelf het vak van scheepstimmerman te leren. Terug in Rusland wilde hij deze kennis overbrengen op de Russische scheepsbouwers. Aan de Oostenburgergracht woonde en werkte hij. Eén van de machtigste mannen van zijn tijd wandelde hier maandenlang rond, dronk bier in kroegen, leefde als Amsterdammer onder de Amsterdammers.
Eind 17e eeuw is Holland het rijkste en machtigste land ter wereld. Slechts twee miljoen inwoners, maar met meer koopvaardijschepen dan de rest van de wereld bij elkaar. Holland is nog geen fractie van de grootte van het immense Rusland. De bevlogen keizer van dat land, tsaar Peter de Grote -Pyotr Alexeyevich Romanov in het Russisch- gaat op reis naar het Westen om achter het geheim van onze rijkdom te komen.
Opdringerig gepeupel
Op 18 augustus 1697 arriveert de Russische tsaar Peter de Grote met een gevolg van 250 man in Zaandam. De plek is wereldberoemd om zijn scheepsbouw en de tsaar wil daar persoonlijk het vak leren. Het is voor de 2.04 meter lange Rus echter onmogelijk incognito te blijven daar. Moe van alle aandacht vertrekt hij er al na een week. Op naar Amsterdam, op zoek naar anonimiteit. Zijn aankomst hier doet vermoeden dat hij van de regen in de drup komt: de tsaar kan zich nauwelijks een weg banen door een mensenzee van nieuwsgierige Amsterdammers die zijn bootje bij de haven staan op te wachten. Volgens de overlevering deelt de temperamentvolle tsaar na het uitstappen een paar flinke klappen uit, boos en geïrriteerd als hij is om het opdringerig gepeupel. Burgemeester Nicolaas Witsen biedt de tsaar een woon- en stageplek aan in de ommuurde scheepswerf aan de Oostenburgergracht. Geen pottenkijkers dus. Daar gaat de tsaar aan de slag. Hij zal er 4 maanden lang wonen, werken, eten en slapen.
Verwoed amateurtandarts
De 25-jarige tsaar bezoekt onder meer de Hortus en het Paleis op de Dam. Ook is hij meerdere malen aanwezig bij de openbare anatomische lessen van Frederick Ruysch in de Waag. Peter is een verwoed amateurchirurg/tandarts: zijn naaste medewerkers durven nooit te klagen over lichamelijke gebreken omdat de tsaar dan direct zijn koffertje met zaag- knijp- en snij-instrumenten tevoorschijn haalt.
Keizerlijk kroeglopen
Maar het liefst zit de tsaar in de kroeg. Zoals het een echte Rus betaamt, is Peter nogal een liefhebber van sterke drank. Tot het einde van zijn leven houdt hij grote drankgelagen met een groep intimi, de zogenaamde ‘dronken synode’. Er worden enorme feesten gegeven; wie te laat komt moet voor straf een hele fles wodka achterover slaan. Niet verwonderlijk dus dat de tsaar zich het best voelt in de warme beschutting van de Amsterdamse cafés. Café De Druif aan het Rapenburgerplein en café Karpershoek bestonden in de tijd dat Peter hier woonde al; grote kans dus dat de tsaar daar menig beschonken avond heeft doorgebracht. Maar hoe laat het ook wordt, de tsaar staat elke ochtend netjes om 6 uur naast zijn bed. Op de scheepswerf wordt hij Pieter of Pieterbaas genoemd. Met zijn collega’s spreekt de machtige Rus al snel zeer redelijk Hollands.
Peter als beul
Half januari 1698 vertrekt Peter uit Amsterdam, een diploma als scheepstimmerman onder de arm. Als hij terugkeert in Rusland is daar net muiterij binnen het leger uitgebroken. De tsaar toont zich hier van zijn meest harde kant. Hij laat 14 martelkamers bouwen waar maandenlang van ‘s ochtends vroeg tot ‘s avonds laat opstandige soldaten worden gemarteld. Peter is hier vaak zelf bij aanwezig. Bij onthoofdingen hanteert hij enkele malen zelf de bijl. De leergierige hardwerkende scheepstimmerman is ook een uiterst wrede heerser. Zijn eigen zoon laat hij doodmartelen, zijn zus Sophia laat hij opsluiten in een toren waar drie dode mannen voor haar raam hangen te ontbinden. De geheime minnaar van zijn vrouw Catherine laat hij onthoofden, waarna hij het hoofd in een pot op sterk water laat zetten en Catherine dwingt dit naast haar bed te zetten. Hij sticht de stad Sint-Petersburg waarbij tienduizenden dwangarbeiders om het leven komen. Russen noemen de stad ‘gebouwd op botten’.
Kater
In 1716 keert Peter nog eenmaal terug naar Amsterdam. Midden in de winter, op 6 december, komt hij hier aan om tot voorjaar 1717 te blijven. Hij betrekt een statig pand aan de Herengracht 527, recht tegenover de huidige burgemeesterswoning. Het grootste gedeelte van de tijd zal Peter daar ziek in bed liggen, al dan niet geveld door afschuwelijke katers. De momenten dat hij uit bed is, wandelt hij met zijn vrouw tsarina Catherina door de straten van Amsterdam om haar alle plekken te laten zien die 18 jaar terug zoveel indruk op hem maakten.
Sint-Petersburg
Enkele jaren later ondervindt tsaar Peter de gevolgen van zijn onstuimige levensstijl. Hij heeft een levercirrose en een ernstige blaasinfectie. Op 8 februari 1725 sterft Pyotr Alexeyevich Romanov/Pieterbaas op 52-jarige leeftijd in de door hem gestichte en deels naar Amsterdam gemodelleerde stad Sint-Petersburg.
Eén gedachte over “De tsaar die in Amsterdam wilde wonen”