Eeuwenlang was Amsterdam afgesloten door een 5-meter hoge stadsmuur, bestaande uit poorten en torens. Naarmate Amsterdam groeide, verschoof de muur. De laatste stadsmuur liep langs de Singelgracht. Er zijn nog sporen van te zien.
Tot in de 19e eeuw was Amsterdam een ommuurde stad met poorten die ‘s avonds op slot gingen. De eerste stadsmuur liep van 1480 tot 1600 over het Singel en de Kloveniersburgwal. Nadat de stad was uitgebreid met de grachtengordel, liep de nieuwe stadsmuur langs de Singelgracht. Een wandeling langs de binnenzijde van de Singelgracht is een wandeling over de laatste stadsmuur. Als je op de Marnixstraat, Weteringschans of Sarphatistraat loopt, loop je eigenlijk exact op die oude stadsmuur.
Kanonnen en molens
De stadsmuur was ruim 8 kilometer lang, 5 meter hoog, 9 meter breed en bevatte 26 vijfhoekige torens, bolwerken genaamd. Deze bolwerken waren bedoeld als verdedigingswerken en bevatten zware kanonnen. Vanwege hun hoogte werden ze ook op een andere manier benut, namelijk door er korenmolens op te zetten. En net als de straten en pleinen, hadden ook de bolwerken en molens namen. De stadsmuur was eigenlijk een lange aarden heuvelrug met een dun laagje stenen aan de zijkanten; de bovenkant was dus weelderig begroeid. Als je de stad naderde, zag je de stadsmuur zich als een kilometerslang groen dak in de verte uitstrekken.
De enige plek waar de contouren van zo’n bolwerk nog duidelijk zichtbaar zijn, is het eerste Marnixplantsoen. Dit bolwerk bevatte niet alleen kanonnen en een molen, maar werd ook gebruikt als kerkhof. Van 1655 tot 1866 bevond zich hier, behalve molen De Palm, het Noorderkerkhof.
Eerste Marnixplantsoen, duidelijk de contouren zichtbaar van het bolwerk dat hier ooit was. Inclusief kerkhof.
Muiderpoort
De stadsmuur bevatte 8 poorten. Deze poorten werden ‘s avonds gesloten: niemand kon zomaar de stad in of uit. De Muiderpoort -bouwjaar 1770- op het Alexanderplein is de enige overgebleven stadspoort.
Koekjesbrug
In het verlengde van de Bosboom Toussaintstraat, ligt de Koekjesbrug. Aan de overkant ervan is een authentiek gedeelte van de oude stadsmuur te zien. Martin Bril schreef over de Koekjesbrug: “Het is een mooie, oude brug, en de naam vind ik ook mooi, voor een brug. Iedere keer als ik eroverheen kom, mompel ik hem even.” Het stuk stadsmuur bij de Koekjesbrug werd in 2013 blootgelegd bij de sloop van het Sint Bernardus tehuis. Inmiddels staat hier appartementencomplex De Makroon, maar een stukje stadsmuur heeft een prominente plek in de nieuwe bestrating gekregen.
Dezelfde plek nu.
Funenpark
Bij het huidige Funenpark zijn ook bij opgravingen in 2000 restanten van de oude stadsmuur ontdekt. Het betreft hier resten van het bolwerk Zeeburg. Deze resten zijn met nieuwe bakstenen opgehoogd, zodat de locatie van het voormalig bolwerk nu bovengronds te zien is.
Halfopen lijkkisten
Resten van de oude stadsmuur zijn niet het enige wat in het Funenpark opgegraven werd: bij bouwwerkzaamheden in 2007 werden menselijke resten gevonden. Overblijfselen van het beruchte Sint Pieterskerkhof dat zich hier van 1804 tot 1863 bevond. Berucht om het slechte onderhoud, waardoor er halfopen lijkkisten in het rond slingerden die een ondraaglijke stank veroorzaakten. Dat weerhield dieven er niet van regelmatig de begraafplaats te bezoeken en lijken kaal te plukken en zelfs complete kisten mee te nemen. Om dit tegen te gaan, werd er in 1839 een hek om het terrein geplaatst en een woning voor de vaste doodgraver neergezet. Het Funen was een grimmig afgelegen stuk Amsterdam; deze doodgraver moet dus stevig in zijn schoenen hebben gestaan.
Groene ring van Amsterdam
Rond 1800 kwam het Amsterdamse bestuur tot de conclusie dat de muur en poorten overbodig waren geworden. De Waterlinie en forten rond Amsterdam waren als bescherming afdoende. De muur werd nog niet geheel afgebroken, maar alleen met een aantal meter verlaagd. Er werden bomen op geplant, waardoor statige lanen ontstonden. Tientallen jaren, tot halverwege de 19e eeuw, lag er een kilometerslange groene wandelpromenade rondom de stad.
Eind van die eeuw werd de muur geheel gesloopt en de ruimte gebruikt voor gebouwen die tegenwoordig de stad aanzien verschaffen: Paradiso, Hotel Americain, Barlaeus Gymnasium, Amstel Hotel: ze zijn allemaal gebouwd op de oude Amsterdamse stadsmuur.
