Amsterdam heeft altijd aantrekkingskracht uitgeoefend op reizigers van heinde en verre. Maar hoe was het hier als toerist pakweg 130 jaar geleden? We pakten er de reisgids over Amsterdam van Tjomme van Holkema uit 1883 bij.
Uitgever Van Holkema vervaardigde naar aanleiding van de komende wereldtentoonstelling in 1883 de eerste ‘Geillustreerde gids voor de bezoekers van Amsterdam’, bestaande uit een gidsje en een kaart. Op deze kaart is goed te zien wat in 1883 Amsterdams bezienswaardigheden waren. Sommige bestaan niet meer, sommige nog wel en zijn ook vandaag de dag toeristische trekpleisters.
Het gidsje van Van Holkema was verkrijgbaar in boekenwinkels, uiteraard ook in boekhandel Scheltema&Holkema van Van Holkema zelf, gelegen aan het Damrak. In Londen had de wereldtentoonstelling 7 miljoen bezoekers getrokken, men was dus gewaarschuwd. Op de wereldtentoonstelling die van 1 mei tot 1 oktober 1883 gehouden werd op het Museumplein kwamen uiteindelijk een miljoen bezoekers af. Het was de eerste keer dat Amsterdam met massa-toerisme te maken kreeg.
Bezienswaardigheden
Op de kaart van Van Holkema bestaat het huidige Centraal Station nog niet, bezoekers kwamen aan bij een treinstation bij het Westerdok of het Rijn Spoorweg Station bij het huidige Weesperplein. Van daar ging het verder per paardenbus of -tram, dit was de manier waarop men zich in de stad verplaatste: massaal gefietst werd er nog niet, de auto was nog niet uitgevonden. Reizen was toen voornamelijk voorbehouden aan de meer vermogenden, dus geslapen werd er in het prijzige Amstel Hotel of Hotel Rondeel, het huidige Hotel de l’Europe.
Overdag vermaakte men zich in Artis, het Vondelpark of het Paleis voor Volksvlijt op het Frederiksplein. Dit prachtige grotendeels glazen gebouw werd in 1864 geopend en gebruikt als tentoonstellings- en concertruimte en werd in 1929 door brand verwoest, tegenwoordig staat hier het kantoor van de Nederlandsche Bank.
‘s Avonds werd er gegeten en gedronken in Die Port van Cleve aan de Nieuwezijds Voorburgwal, in die tijd ook een favoriete hangout van Amsterdamse hippe schrijvers en schilders dus goed voor het spotten van celebs. Voor het echte nachtwerk ging men door naar Mille Collones op het Rembrandtplein, een naar Parijs voorbeeld gemodelleerde nachtclub. Op de plek waar vroeger Mille Collones zat bevindt zich tegenwoordig disoctheek Escape.
Het Rembrandtplein richting Reguliersbreestraat in de tijd van Van Holkema’s reisgids: het grote gebouw in het midden is hotel/café/nachtclub Mille Colonnes, hier eindigde menig avond van vertier
Wereldtentoonstelling
Op het huidige museumplein werd de grote wereldtentoonstelling van 1883 gehouden, een jaarlijks terugkerend evenement dat ook nu nog elk jaar in een ander land wordt gehouden. Op de wereldtentoonstelling tonen bevriende landen elkaar hun culturele, economische en technologische hoogstandjes. Het spiksplinternieuwe Rijksmuseum is dan al de blikvanger van het museumplein, maar de collectie bevindt zich nog in het Trippenhuis.
Bij de wereldtentoonstelling van 1883 was ook een speciale ‘koloniale afdeling’, daar werden niet alleen overzeese kruiden en specerijen tentoongesteld maar ook een nagebouwd Indisch dorpje inclusief authentieke bewoners.
Praktische tips voor den reiziger
Het geïllustreerde reisgidsje van Van Holkema prijst Amsterdam als volgt aan: ‘Parijs, Weenen en Berlijn mogen van meer pracht getuigen; Londen en New York mogen hun bezoekers overweldigen door hun grootte en grootschheid, – Amsterdam met zijn grachten en torens spant de kroon in schilderachtigen aanleg en kenschetsende volksbuurten.’
Naast informatie over bezienswaardigheden staan er in de gids ook tips van praktische aard zoals wijze van vervoer: per rijtuig door de stad kost 1 gulden per uur, per paardentram – de lijnen hebben geen cijfers maar gaan van a t/m h, tarief 12,5 cent. Voor contact met het thuisfront kan men zich wenden tot het postkantoor achter het Paleis (tegenwoordig Magna Plaza) de telefoon bestond nog niet maar bij spoedgevallen kon men gebruik maken van de rijkstelegraaf voor het versturen van een telegram.
Ook handig: een overzicht met badhuizen, niet alle hotels hebben uitgebreide wasvoorzieningen. Verder een overzicht van politiebureaus, consuls (ambassades) en ziekenhuizen. Kortom: met de reisgids van Van Holkema in de hand kon met de toerist in het Amsterdam van 1883 weinig misgaan.
Hallo Frank,
De volgende editie van onze binnenstadskrant zal gaan over toerisme. Graag zou ik je tekst in onze krant willen vermelden. Dit zijn wij: http://www.hhvds.nl
Zou dat mogen? Ik hoor het graag.
Hartelijke groet,
Dionijs de Hoog
Het Hart van de Stad
Hoi Dionijs, prima hoor! Groet, Frank
Dag Frank,
De foto van het tentoonstellingsterrein dateert niet uit 1883, maar is van de kleinere en minder bekende Wereldtentoonstelling voor het Hotel- en Reiswezen uit 1895. U ziet de mailboot ‘Prins Hendrik’ en de zogenaamde ‘Wereldbazar’ links. In de achtergrond de achterkanten van de geveltjes van het nagebouwde dorpje ‘Oud-Holland’.
Hartelijke groet,
Gerrit
Hallo Gerrit. Hartelijk bedankt voor de extra informatie over het schip.