De oudste studentenflat van Amsterdam is de Weesperflat aan de Weesperstraat. In het begin was dit hypermoderne gebouw een waar studentenparadijs. De flat heeft een roemrucht verleden vol hoogte- en dieptepunten. Bij Architectuurcentrum Amsterdam (Arcam) is momenteel een tentoonstelling over collectieve architectuur te zien met daarin een prominente rol voor de Weesperflat.
Tekort aan woonruimte voor studenten is van alle tijden en rond 1960 gaat de gemeente voor een rigoureuze aanpak: de bouw van een studentenflat die ruimte biedt aan 250 studenten. Pal in het centrum, nabij het Waterlooplein. Architect Herman Hertzberger ontwerpt een in modernistische stijl opgetrokken gebouw met woningen op de bovenverdiepingen en gemeenschappelijke ruimtes en voorzieningen op de benedenverdiepingen. De woningen bestaan uit eenpersoonsstudio’s maar ook acht grotere appartementen voor ‘studentenechtparen’.
Studentenparadijs
De bouw van de Weesperflat begint in 1963. In 1966 is hij klaar. Het gebouw -‘de Weesper’- is hypermodern en superstrak. Het bevat een brede galerij in het midden en een studentenrestaurant, café en boekenwinkel op de benedenverdieping. De kamers zijn 12 vierkante meter en er zijn gemeenschappelijke douches, toiletten en keukens. Het pand is om meerdere redenen uniek: architect Hertzberger gebruikt van sommige kleuren verschillende tinten, ontwerpt straatlantaarns voor de galerij en de gangen worden rood verlicht door lichtbakken met gekleurde mozaïeksteentjes. Het gebouw is vrij toegankelijk, de postbode brengt post netjes tot aan de voordeuren op de bovenverdiepingen. Gekookt en gegeten wordt er in de gemeenschappelijke ruimtes aan het einde van de gang. Kortom, het is een waar studentenparadijs. Bovenop het dak bevindt zich een huisje. Oorspronkelijk was dit bedoeld als gemeenschappelijke ruimte voor feesten en partijen, maar al snel betrekt de beheerder van de flat deze minivilla met spectaculair uitzicht.
Activisme
Het gebouw van Hertzberger is een groot succes. Het is vanaf het begin een zeer gewilde plek om te wonen. De flat is in de jaren ’60 en ’70 een broedplaats van activisme en politiek engagement. Gevluchte Tsjechen vinden er in 1968 onderdak na de neergeslagen Praagse Lente, evenals illegale Marokkanen of junks op zoek naar een slaapplek in de jaren ’70. In 1969 is de Weesperflat het hoofdkwartier van de Algemene Studenten Vereniging Amsterdam die dan de Maagdenhuisbezetting initieert. Aan de linkerzijde van het gebouw bevindt zich een muurschildering met een voorstelling van een televisietoestel met daarop de kaart van Midden-Amerika. Deze is in 1980 door het Februari Collectief vervaardigd als protest tegen de toenmalige Amerikaanse interventie in El Salvador.
Veldslag
Maar behalve met politiek engagement houden studenten zich ook bezig met feestvieren. De Weesper is daar geen uitzondering op. Waar 250 studenten in één gebouw wonen, vindt regelmatig een feestje plaats. Op 24 april 1999 loopt zo’n feest totaal uit de hand. ‘s Avonds vindt er één van de befaamde open deurfeesten plaats. Alle gemeenschappelijke ruimtes hebben een thema. Bij het thema ‘onder water disco’ is de complete afdeling onder water gezet. Er komen bij de politie meldingen binnen dat er vanaf de balkons met bierflesjes naar auto’s en voorbijgangers wordt gegooid; er komt zelfs een koelkast naar beneden. Om 3 uur ‘s nachts grijpt de M.E. in. De Weesperflat wordt ontruimd. Op straat volgt vervolgens een complete veldslag. Er worden vijf arrestaties verricht en het blijft tot 5 uur ‘s ochtends onrustig. Voor vallende koelkasten hoeft de argeloze wandelaar in de Weesperstraat daarna niet bang meer te zijn. Toch is het handig de plek ‘s nachts met een omtrekkende beweging te passeren: op YouTube is een filmpje uit 2008 te vinden van een jongeman die vanaf een balkon van de Weesperflat naar beneden urineert.
50 jaar Weesperflat
Het gebouw wordt in 2005 uitgeroepen tot gemeentelijk monument. Een groot gedeelte van de benedenverdiepingen is dan inmiddels verhuurd aan kantoren en het gebouw is niet meer vrij toegankelijk. In sommige zelfstandige appartementen -oorspronkelijk bedoeld voor studentenechtparen- verblijven oud-studenten die daar al 25 jaar wonen, sommigen zelfs met kinderen. Het leidt nogal eens tot onbegrip over geluidsoverlast door een verschil in levensstijl. Het gebouw komt nog regelmatig in het nieuws omdat het bijzonder in trek is bij inbrekers, zwervers en junks. Op 17 september 2016 vieren vele oud-bewoners samen met de 84-jarige architect Herman Herzberger het 50-jarig bestaan van de Weesperflat. Voor zover bekend zijn er geen koelkasten naar beneden gegooid.
