Aan de Herengracht 458 houdt vanaf 1927 de schatrijke kunsthandelaar Jacques Goudstikker kantoor. Hij bezit een uitgebreide verzameling schilderijen, waaronder Rembrandts en Vermeers. Zijn bedrijf is de grootste kunsthandel van het land. Dan slaat het noodlot toe. En komt het pand aan de Herengracht terecht in een bizarre geschiedenis van nazi’s, vervalsers en Vermeers.
Kunsthandel Goudstikker aan de Herengracht 458 is gerenommeerd en beroemd. De plek wordt bezocht door ministers en vorsten. Eigenaar Jacques Goudstikker komt uit een oud kunsthandelaarsgeslacht en is een vermogend man. Behalve het prachtige pand aan de Herengracht, bezit hij Kasteel Nijenrode bij Breukelen en buitenplaats Oostermeer bij Ouderkerk. Daar woont Goudstikker met zijn vrouw Dési en zoon Edo.
Herengracht 458, de plek waar Jacques Goudstikker ooit zijn fameuze kunstverzameling tentoonstelde.
Noodlot
Als in 1940 de Duitsers het land binnenvallen, vlucht de Joodse Goudstikker vrijwel direct met vrouw en kind per boot naar Engeland. Zijn kunstverzameling laat hij achter in Nederland, maar hij is in ieder geval aan de klauwen van de nazi’s ontsnapt. Midden in de nacht gaat Goudstikker een luchtje scheppen. Hij valt door een open luik in een vrachtruim en is op slag dood. Engeland verbiedt de boot om aan te meren, maar uiteindelijk komen zijn vrouw en kind veilig in Amerika terecht. In Amsterdam komt de onbeheerde kunstverzameling in handen van de gewiekste Duitse zakenman Alois Miedl. Hetzelfde geldt voor Goudstikkers kasteel en buitenplaats. Miedl trekt er, als een echt koekoeksjong, meteen in.
Winkelende topnazi
Een jaar later, 1941. Nederland zucht onder naziterreur. Over de Amsterdamse grachten wandelt de op-één-na machtigste man van nazi-Duitsland. Het is Hermann Göring, rijksmaarschalk en baas van het gehele Duitse leger. De eet- en morfineverslaafde Göring is ook koopverslaafd. Hij heeft gewinkeld bij juweliers in de Kalverstraat; nu is hij op zoek naar een stukje kunst voor thuis in Pruisen. Göring is regelmatig in Amsterdam te vinden. Met een gepantserde privétrein bezoekt hij onze hoofdstad. Dit keer heeft hij een afspraak met Alois Miedl. Hij betreedt die dag het bordes van de Herengracht 458, gaat naar binnen en komt even later weer buiten. Een onbekende fotograaf heeft dit moment vastgelegd. De man die een half jaar daarvoor het bevel gaf voor het terreurbombardement op Rotterdam, is nu ontspannen aan het winkelen in hartje Amsterdam. Voor een zacht prijsje koopt Göring ongeveer de helft van de Goudstikkerverzameling van Miedl.
Een ‘onbekende’ Vermeer
Een jaar later koopt Göring van Miedl ook nog een Vermeer: ‘Christus en de overspelige vrouw’. Dit schilderij krijgt nog een hele aparte rol in de geschiedenis van het pand Herengracht 458. Het is namelijk een vervalsing, gemaakt door Amsterdammer Han van Meegeren. Vervalser Van Meegeren leeft gedurende de jaren ’30 en ’40 als een vorst in Frankrijk en als een koning in Amsterdam. Hij heeft een villa aan de Côte d’Azur en bewoont tijdens de oorlog het kapitale grachtenpand het ‘Roode Huys’ aan de Keizersgracht 321. Tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog ontdekken geallieerde troepen een deel van Görings kunstcollectie, waaronder de ‘onbekende’ Vermeer. Goed speurwerk leidt naar de mysterieuze Amsterdamse miljonair in het ‘Roode Huys’.
Keizersgracht 321, woonhuis van meestervervalser Han van Meegeren die hier tijdens de oorlog de ene na de andere Hollandse Meester fabriceerde.
Van Meegeren in Goudstikkers kunstpaleis
Direct na de oorlog wordt Van Meegeren opgepakt omdat hij ervan wordt verdacht samen te hebben gewerkt met de Duitsers. Maar Van Meegeren beweert dat hij de Duitsers heeft opgelicht met vervalsingen. Eigenlijk een soort verzet dus, maar dan anders. De recherche gelooft hem niet en houdt hem vast in het pand aan de Herengracht 458, dat op dat moment wordt gebruikt door het militair gezag. Daar, op de plek waar Jacques Goudstikker ooit zijn verzameling koesterde, en waar schurk Göring zijn roofkunst uitzocht, moet Van Meegeren onder het toeziend oog van rechercheurs en verslaggevers een Vermeer schilderen. En dat doet hij.
Tussen juli en november 1945 schildert Van Meegeren op de speciaal voor hem als atelier ingerichte zolder, de nieuwe onbekende Vermeer ‘Christus in de tempel’. Dit lijkt inderdaad op een Vermeer, maar ook net niet. Het hof is overtuigd, Van Meegeren wordt veroordeeld tot een milde gevangenisstraf van een jaar. Maar voordat hij de gevangenis in gaat, overlijdt Van Meegeren aan een hartstilstand in de Valeriuskliniek.
Alois Miedl ontspringt de dans en vlucht naar het buitenland. Hij overlijdt in 1990. Dési Goudstikker overlijdt in 1996, na een lange juridische strijd voor de terugkeer van haar mans schilderijen. Van Meegerens ‘onbekende’ Vermeer hangt tegenwoordig in Museum De Fundatie. Als een echte Van Meegeren.
