Midden jaren ’60 van de vorige eeuw was Amsterdam als ‘Magisch Centrum’ voor even het middelpunt van de wereld. Aanstichter hiervan was de geniale gek Robert Jasper Grootveld. Hij liet onverwachte sporen na in het Amsterdams straatbeeld die ook vandaag de dag nog te zien zijn. Je moet alleen wel even weten waar.
De jaren ’60 zijn verwarrende tijden voor Amsterdam. Medicijnenstudent Bart Huges boort een gaatje in zijn schedel om voor altijd high te zijn, en kettingroker/hasjverslaafde Robert Jasper Grootveld houdt bevlogen bijeenkomsten -happenings- op het Spui waarbij hij ageert tegen de tabaksindustrie. De ongeschoolde glazenwasser Grootveld zet de stad tot ver in het buitenland op de kaart. Met kunstzinnige acties en heftige bijeenkomsten haalt hij de voorpagina’s van nationale en internationale media. Grootveld en Huges ontwerpen het logo van Provo dat ook vandaag de dag nog terug te vinden is op een paar plekken in Amsterdam.
Provo
In 1965 wordt Provo opgericht door filosofiestudent Roel van Duijn, drukker Rob Stolk en industrieel ontwerper Luud Schimmelpennink. De groep raakt geïnspireerd door de happenings van Robert Jasper Grootveld en ze sluiten een verbond. Provo verbindt een ideologie aan de onnavolgbare en onbegrijpelijke rituelen en uitingen van ‘anti-rookmagiër’ Grootveld. Volgens Provo is gezag en autoriteit nooit vanzelfsprekend dus moet dat gezag met alle middelen op de proef gesteld -geprovoceerd- worden. Volgens Robert Jasper Grootveld is de westerse mens een verslaafde consument die zichzelf en de aarde vergiftigt. Met deze denkbeelden vullen Provo en Grootveld elkaar perfect aan en scheppen zij de basis van een ideologie die we later bij de hippies, de kraakbeweging en tegenwoordig bij veel politieke partijen en bewegingen tegenkomen.
Magisch Centrum
Grootveld rept van een visioen over Amsterdam als ‘Magisch Centrum’ van de wereld, en dit begrip wordt wereldwijd beroemd. En inderdaad, vanuit alle hoeken en windstreken komen jongeren naar Amsterdam waar zij met name in het Vondelpark verblijven.
Samen met schedelboorder Bart Huges ontwerpt Robert Jasper Grootveld het GNOT-appeltje (samentrekking van God en Genot) wat het symbool wordt van Provo. Volgens Grootveld staat in het ontwerp de appel voor Amsterdam, het steeltje voor de Amstel en het puntje voor het Spui met het Lieverdje, het absolute middelpunt van de wereld. Het Magisch Centrum.
GNOT-appel
Het appeltje van Provo is ook nu nog terug te vinden op onverwachte plekken in Amsterdam, bijvoorbeeld op de linkerzijmuur van het Paleis op de Dam en, heel vreemd, als rode klinkers in de bestrating van het Spui. Het appeltje is alleen goed waarneembaar vanuit de hoogte. Het is niet meer te achterhalen wie er ooit het initiatief voor heeft genomen. Volgens Simon Sprietsma die als projectleider de herbestrating van het Spui midden jaren ’90 begeleidde bestond de appel daar al voordat hij het plein onder handen nam.
Rookbom
Provo was zijn tijd ver vooruit en kan gezien worden als voorloper van de kraakbeweging en inspirator van de studentenopstand in Parijs in 1968. Provo is bedenker van het wittefietsenplan dat tegenwoordig in iets gewijzigde vorm in veel wereldsteden gemeengoed is, maar is ook verantwoordelijk voor de rookbom tijdens het huwelijk van prinses Beatrix en Claus von Amsberg in 1966 en de vernieling van het Van Heutzmonument aan het Olympiaplein met een explosief in 1968. Grootveld is niet blij met deze ontwikkelingen en ook binnen Provo zelf leidt deze radicalisering uiteindelijk tot het opheffen van de organisatie in 1967.
De Provo-appel op onze mobiele telefoons?
Ook bij Provo aangesloten is het duo Simon Posthuma -later vader van Douwe Bob- en Marijke Koger. Zij richten het kunstenaarscollectief The Fool op en verhuizen in 1966 naar Londen waar ze deel uit maken van de hippe incrowd van de kunst- en muziekscene, zo ontwerpen ze kleding voor de Beatles, komen bij John Lennon thuis om zijn piano te beschilderen en voorzien ze de voorgevel van de winkel van de Beatles -de Apple Boutique- van een gigantische muurschildering.
In de winkel wordt onder meer kleding verkocht. The Fool ontwerpt voor de labels in de kleding een logo: een appeltje. De kans is groot dat Simon Posthuma dit logo heeft ontworpen met het Provo-appeltje in gedachten. Even later richten de Beatles het bedrijf Apple Corps op. Logo van het bedrijf is uiteraard een appel, net als in de labels van de kleding.
Een kleine 10 jaar later wordt het computermerk Apple opgericht dat een soortgelijk logo heeft. Computer Apple heeft waarschijnlijk gekeken naar Beatles Apple en er ontstaat een juridische strijd die voortduurt tot de dag van vandaag. Zouden we kunnen stellen dat de Provo-appel uit Amsterdam via The Beatles en Apple tegenwoordig voortleeft op onze mobieltjes?
Over Provo en Robert Jasper Grootveld
Robert Jasper Grootvelds happenings vinden in eerste instantie plaats in zijn anti-rooktempel in de Korte Leidsedwarsstraat 31. Tijdens de bijeenkomsten is de biseksuele vrouwenkledingfetisjist Grootveld verkleed in iets dat het midden houdt tussen zwarte Piet en een balletdanser, en houdt hij onduidelijke monologen over de gevaren van tabak. De bijeenkomsten maken snel naam onder hip Amsterdam, schrijver Harry Mulisch en dichter Simon Vinkenoog zijn vaste bezoekers.
Publiciteit
In 1962 vliegt de anti-rooktempel in de fik -al dan niet met opzet aangestoken- en verplaatst Robert Jasper -Robbie- zijn happenings naar het Spui bij het beeldje van het Lieverdje. Heel toepasselijk, want het beeldje is ooit geschonken door een sigarettenfabrikant en -ook niet onbelangrijk- alle grote krantenredacties zijn in de buurt gevestigd, wat garant staat voor maximale publiciteit. En als er iets was waar het Robbie om ging was het aandacht, hij wil beroemd worden.Happenings op het Spui
De happenings rond het Lieverdje beginnen altijd zaterdagnacht om 12 uur. Robbie steekt gehuld in één van zijn verwarrende outfits een monoloog af waarin hij fulmineert tegen de ‘misselijkmakende middenstand’ en uiteraard de tabaksindustrie. Na elk statement antwoordt het aanwezige publiek luidkeels met ‘uche uche’. Ook worden er krenten uitgedeeld, ter illustratie van de krenterigheid van het zogenaamde ‘klootjesvolk’. Zodra Provo zich bij Grootveld aansluit lopen de happenings steevast uit op een confrontatie met de politie.Liefdesverdrietconsulent
Op 13 mei 1967 heft Provo zichzelf op. Roel van Duijn belandt in een diepe depressie waarna hij respectievelijk boer, wethouder en liefdesverdrietconsulent wordt. Ook Grootveld komt niet ongehavend uit de korte maar hevige Provo-tijd: in tv-interviews uit begin jaren ’70 heeft hij steevast een biertje in zijn hand wat duidelijk maakt dat hij er na de tabak en marihuana een nieuwe verslaving bij heeft. Uiteindelijk neemt zijn gekte de overhand -hij is manisch-depressief- en is hij lange tijd vooral bekend als die schreeuwende alcoholist bij de Albert Heijn om de hoek. In 2009 sterft Robert Jasper Grootveld. Zijn begrafenisceremonie vindt plaats op het Spui bij het Lieverdje, het Magisch Centrum van de wereld.
De gnot-appel op het Spui is verkeerd aangebracht: het staartje van de appel wijst naar links, terwijl Jasper het zo had getekend dat het de Amstel moest voorstellen, die in Amsterdam binnen stroomt. Van de rechterkant dus.
Verkeerd teruggelegd bij de herbestrating? Of misschien moet het vanaf een ander standpunt gezien worden? Weet jij of Robert Jasper dit appeltje daar vroeger zelf heeft gemaakt? Het lijkt alsof het oorspronkelijk een rode cirkel was en van de middenlijn klinkers zijn weggehaald om een steeltje te maken, dat was dus heel eenvoudig geweest om te doen.