Vrijdag 10 januari werd de vernieuwde soa-poli geopend. Amsterdam heeft een lange geschiedenis van akelige aandoeningen die verband houden met de vleselijke liefde. En van remedies daarvoor, van simpele kruidenmengseltjes tot bizarre paardenmiddelen.
Vanaf het ontstaan van Amsterdam rond 1275 wordt hier het oudste beroep ter wereld uitgeoefend. En bij het oudste beroep ter wereld horen seksueel overdraagbare aandoeningen. Fatsoenlijke condooms bestaan dan nog niet, en van persoonlijke hygiëne heeft nog niemand gehoord.
Pijlsteeg
Prostitutie wordt in het 14e-eeuwse Amsterdam oogluikend toegestaan. Vanuit het pragmatisme waar Amsterdam ook nu nog bekend om is: onmogelijk te verbieden, dus beter om het te reguleren.
De meeste dames van plezier vind je in de Damstraat en de daarachter gelegen Pijlsteeg. Even later worden ook de Nes en omstreken berucht bordeelgebied. Pas in de 17e eeuw verplaatst de prostitutie zich naar de plek waar het ook vandaag de dag nog te vinden is: de Wallen. Naast deze bekende plekken zijn er ook ronddolende straatmadelieven die van herberg naar herberg gaan en daar hun diensten aanbieden.
Ingang naar de Pijlsteeg vanaf de Dam, samen met de daarnaast gelegen Damstraat het centrum van Amsterdams middeleeuwse prostitutie. De daar gelegen bordelen waren vaak in beheer van gemeenteambtenaren. Die verdienden daarmee een aardig extra zakcentje. Nadat het katholieke stadsbestuur in 1578 werd afgezet, verdwenen deze ‘staatsbordelen’ weer. De dan aantredende gereformeerden wezen prostitutie namelijk in al haar vormen af. Toch bleef Amsterdam typisch pragmatisch in haar aanpak en werd prostitutie gedoogd.
Geen frisse bedoening
De laatmiddeleeuwse Amsterdammer wast zich nauwelijks, de tanden worden in het beste geval eens in de zoveel tijd gladgewreven met een doekje en goed wc-papier moet ook nog uitgevonden worden. Men ontbijt met haring en bier en draagt dus een indringende lucht mee van ongewassen lichaam en kleding, vermengd met drank en vis. De meeste mannen roken ook nog de hele dag pijp. Intiem zijn met iemand is dus per definitie geen al te frisse bedoening, laat staan als dat met een wildvreemde is. Dat kan een zeeman zijn die maandenlang zonder wasmogelijkheden of schone kleren op zee heeft gezeten, of een dame van plezier die er al een lange dag hard werken op heeft zitten.
Aderlaten
Niet onbegrijpelijk dat deze slordige persoonlijke hygiëne leidt tot allerlei akelige infecties en ziektes. Dit is dan ook zichtbaar in het straatbeeld: er lopen weinig Amsterdammers rond zonder zichtbare builen, zweren of andere huidaandoeningen. Iedereen heeft een bruin gebit met minstens een paar zwarte tanden. En menig stadgenoot loopt rond met jeuk, irritatie, of erger, op plekken die niet zichtbaar zijn.
Simpele vormen van geslachtsziekte worden te lijf gegaan volgens het dan 1500 jaar oude Griekse principe van het evenwicht van de 4 lichaamssappen. Volgens deze theorie wordt ziekte veroorzaakt door een disbalans in vloeistoffen in het lichaam. Dit kan verholpen worden door de darmen te spoelen met een klysma, hevig te braken of zweten of simpelweg een ader open te snijden en daar bloed uit te laten lopen.
Franse ziekte
De middeleeuwse Amsterdammer heeft een sterke maag. Van aandoeningen met wat krioelende beestjes of een raar luchtje wordt niet vreemd opgekeken. En een beetje jeuk op ongemakkelijke plekken hoort er ook gewoon bij. Pas als je neus of andere delen van het gezicht eraf vallen, wordt het zorgelijk. Dit is in de 17e eeuw het geval als de ‘Franse ziekte’ zijn intrede doet, tegenwoordig bekend als syfilis. Het overkomt de bekende schilder Gerard de Lairesse, die de helft van zijn gezicht ziet verdwijnen alvorens in 1690 blind te worden. De Lairesse leeft daarna nog 20 jaar. Een meevaller, want de ziekte maakt in deze periode vele slachtoffers die vaak al na een paar ellendige weken bezwijken.
Loskomende onderkaak
In de de tijd van Gerard de Lairesse bestaat er nog geen soa-poli. Rondreizende kwakzalvers proberen de radeloze patiënt met huis-, tuin- en keukenmiddeltjes wat geld uit de zak te kloppen. Het meest gebruikte medicijn is een zalf van kwik, die vaak zo ruim wordt aangebracht dat de patiënt ook nog eens een kwikvergiftiging oploopt. Dit zorgt voor uitvallende tanden en soms een compleet loskomende onderkaak. Pas met de ontdekking van penicilline rond 1928 wordt een goed werkend medicijn tegen syfilis gevonden.
Anno nu
De uitvinding van de pil begin jaren ’60 en de daarop volgende promotie van de vrije liefde, zorgen voor een lossere levensstijl in alle gelederen van de bevolking. Tot de intrede van hiv begin jaren ’80 zijn de meest gevreesde soa’s syfilis, gonorroe, chlamydia en kleinere ongemakken als herpes en schaamluis, ook wel platjes genoemd.
Sinds 1996 kunnen we hiv adequaat behandelen, waardoor het geen aids meer veroorzaakt. Met een goede behandeling kan hiv ook niet meer worden overgedragen op andere partners via seks zonder condoom. Sinds 2019 worden hiv-remmers ook gebruikt als PrEP om een hiv-infectie te voorkomen.
Vrijwel alle soa’s zijn tegenwoordig goed te behandelen. Geen klysma’s of aderlaten meer dus. En geen rondreizende kwakzalvers meer: de bezorgde Amsterdammer kan nu in zijn eentje geheel anoniem bij de vernieuwde soa poli terecht.
Wederom geweldig geschreven!!!!!!