De grond waar de A’dam Toren op staat herbergt een duister geheim: er bevinden zich de resten van zo’n duizend geëxecuteerde misdadigers. Op deze plek bevond zich eeuwenlang het galgenveld, met als middelpunt de galgenput. De lichamen van misdadigers die op De Dam waren terechtgesteld werden hierboven opgehangen ‘om van de vogelen gegeten, en van de lucht verteert te worden.’ Uiteindelijk vielen ze in de put. De put is nooit geruimd.
De geschiedenis van het galgenveld op Volewijk gaat terug tot 1360, toen al werd deze plek gebruikt om de lijken van terechtgestelde misdadigers tentoon te stellen. Dit laatste als extra straf bovenop de executie. Het weigeren van een fatsoenlijke begrafenis hield in dat de geëxecuteerde geen deel zou nemen aan de wederopstanding der doden bij het einde der tijden, een Bijbelse voorstelling waar niemand aan twijfelde.
Volewijk in Noord was ideaal gelegen om maximaal effect te sorteren: schepen die de Amsterdamse haven binnenvoeren kwamen erlangs, en vanaf de stad waren de bungelende lijken goed zichtbaar. De Galgenstraat op het Prinseneiland is naar dit uitzicht vernoemd, de bewoners van die straat keken zodra ze hun deur uit stapten tegen de ontbindende doden in de verte aan. Een onsubtiele maar doeltreffende manier om het volk duidelijk te maken wat er gebeurde als het zich niet aan de regels hield.
Toeristische trekpleister
Toch ging er niet alleen een afschrikkende werking van uit. Evenals de publieke terechtstellingen op De Dam had het galgenveld een hoge amusementswaarde voor de Amsterdammers. Het was een favoriete plek voor een dagje uit voor het hele gezin, er stonden zelfs eet- en drinktentjes zodat het de inwendige mens aan niks ontbrak. De laatmiddeleeuwse Amsterdammer was gewend aan een stinkende stad met walmende grachten, dus even een broodje eten tussen de rottende lijken was geen probleem.
Kinderboom
Het galgenveld was niet alleen een plek des doods, maar ook van nieuw leven. Nieuwsgierige Amsterdamse kinderen werden zoet gehouden met het verhaaltje dat er bij de galgenput een boom was waar de baby’tjes vandaan kwamen. Deze kinderboom bloeide alleen ‘s nachts, en dan was het zaak dat de verliefde man en vrouw met een bootje naar het galgenveld roeiden om daar kindertjes te plukken. In ‘Het nieuwe Princesse Liedt-Boeck’ uit 1682 komt het als volgt voor:
De Amsterdamse Voolwijcks-Schuyt
Weet ghy niet wat dat die beduyt?
De Schuyt, of Kraeck-wage, is een
De Volewijck, en Put, gemeen,
Omtrent by die Knie-galgh staet
Daer Buer-vroutjens dan Roeyen gaet
Al aen den Put, tot sy gewis
Een Zoon of Dochter vinden, fris.
Het verhaal over de kinderboom werd eeuwenlang van generatie op generatie doorgegeven aan Amsterdamse kinderen, totdat de ooievaar zijn intrede deed. Basisschool De Kinderboom in Noord is naar deze oude volksvertelling vernoemd.
Rembrandt
In 1664 laat de arme, oude schilder Rembrandt van Rijn zich met een roeibootje vervoeren naar het galgenveld op Volewijk. Rembrandt is zijn huis en geld kwijt, en het jaar daarvoor is zijn geliefde Hendrickje Stoffels aan de pest gestorven. De schilder is hier niet om zich onder het genot van een hapje en een drankje te vergapen aan de doden, maar om te tekenen. Hij maakt een tegenwoordig wereldberoemde schets van een dood meisje dat daar aan een paal hangt. Ze blijft eeuwenlang anoniem, totdat historici in de 20e eeuw haar identiteit achterhalen. Het is het 18-jarige Deense meisje Elsje Christiaens, ter dood veroordeeld wegens moord op haar hospita. Wat de zaak extra bijzonder maakt is dat Elsje rond dezelfde tijd ook door een andere kunstenaar is vereeuwigd, namelijk door Anthonie van Borssom. In tegenstelling tot de bedoeling van haar straf -geen fatsoenlijk graf en gedoemd te verdwijnen in eeuwige vergetelheid- is het tegendeel met haar gebeurd. Ze is de beroemdste dode van het galgenveld van Volewijk.
A’dam Toren
Nadat de Bataafse Republiek in 1795 was uitgeroepen kwam men tot de conclusie dat het tentoonstellen van doodgemartelde misdadigers niet thuishoorde in een beschaafde samenleving. Het galgenveld werd gesloten, de galgenput werd volgestort met zand. In totaal moeten er de resten van zo’n duizend geëxecuteerde misdadigers in de Noordse bodem terecht gekomen zijn. Bij de eerste bouw- en graafwerkzaamheden op deze plek honderdvijftig jaar geleden kwamen regelmatig botresten naar boven. Ongeveer op de plek waar de galgenput stond is in 1970 de A’dam Toren gebouwd. In theorie zou dit bovenop de resten van Elsje Christiaens kunnen zijn. Dan is Elsje niet alleen de beroemdste dode van het galgenveld, maar ook degene met het indrukwekkendste graf.
