Op 23 oktober 1969 vindt in de Vondelkerk met een rechtstreekse televisie-uitzending de huldiging plaats van PC Hooftprijswinnaar Gerard Reve. De surrealistische uitzending staat bol van gedenkwaardige momenten.
De Vondelkerk, toen nog de Allerheiligste Hartkerk, is die avond tussen 20.30 en 22.30 uur het toneel van een bizar spektakel dat de gemoederen nog lang bezig zal houden. De VPRO heeft de 46-jarige schrijver Gerard Reve een televisieshow aangeboden die hij naar eigen smaak mag invullen. Dit omdat hij even daarvoor de PC Hooftprijs heeft gekregen.
Uitbundig gezoend
De prijsuitreiking in het Muiderslot, een maand eerder, baarde al veel opzien: minister Klompé werd daarbij, volledig buiten de gangbare etiquette om, uitbundig door Reve gezoend. Reve is al jarenlang omstreden, want hij is én homoseksueel én onlangs bekeerd tot het katholicisme. Daarnaast is hij een paar jaar eerder beschuldigd en vrijgesproken van godslastering.
2 uur durende achtbaan
De televisie-uitzending vanuit de Vondelkerk is rechtstreeks, wat tamelijk uniek is voor die tijd. Reve doet gepeperde uitspraken, geeft een weergaloze speech, er zijn verwarrende optredens en ook het publiek laat zich gelden. Het is een 2 uur durende achtbaan die de kijker ook nu nog in verwarring achterlaat.
Interview
’s Avonds 20.30 uur, live op Nederland 1, het begin van de uitzending. Gerard Reve wordt in de rug met camera gevolgd als hij de kerk inloopt richting altaar, waar hij geïnterviewd wordt. Journalist Hans Keller leidt het gesprek. Typisch teken des tijds: iedereen rookt, de kerk staat helemaal blauw. Reve vertelt het bestaan een verschrikking te vinden, maar in plaats van zichzelf op te hangen nog wat te werken.
Hij vertelt over zijn jeugd in Betondorp (‘laat alle hoop varen, hij die hier opgroeit’, zegt hij daarover) en over zijn communistische ouders. Communisme is een soort religie zegt Reve. Ook communisten geloven in een onrealistische heilstaat. Maar de katholieke kerk is een tempel van verdraagzaamheid vergeleken met het communisme. Bovendien kiezen communisten partij voor Arabische dictaturen die het enige kleine democratische staatje in die regio, Israël, willen vernietigen. Reve praat kalm en bedachtzaam maar toch beslist en zeker. Zijn woorden staan haaks op de Hollandse hippiementaliteit van eind jaren ’60.
Wijn
Ondertussen drinkt Reve het ene na het andere glas rode wijn. Naast de fles wijn staat ook een klein flesje (jenever?) waar hij zich een glaasje uit inschenkt. Reve biedt interviewer Keller ook nog even zijn volle wijnglas aan, alsof het de kerkelijke eucharistie is waarbij je gezamenlijk uit 1 beker wijn drinkt. De hele uitzending heeft een hoog surrealistisch gehalte. Dat komt ook door de optredens van een operazanger, een goochelaar en de Zangeres zonder Naam. Maar op de één of andere manier klopt het helemaal. Dit is Circus Reve.
Spannend moment
Dan is er gelegenheid voor het publiek om vragen te stellen. Er zijn vragen die gaan over Reves werk en zijn bekering tot het katholicisme. Maar er wordt ook gevraagd hoe het staat met het Revisme. Kennelijk is Reve van plan zelf een nieuwe religie te starten. De laatste vraagsteller is een bloednerveuze jongedame met een onsamenhangend verhaal. Ineens loopt ze weg van de microfoon, naar Reve toe. Het publiek is zichtbaar nerveus over wat er gaat gebeuren. Als ze bij Reve is aangekomen, blijkt dat ze hem slechts wil kussen. Reve staat op en kust haar. Hij is zichtbaar ontroerd. En opgelucht. Het was voor iedereen even gissen waar dit naartoe zou gaan. Vandaag de dag was de vrouw waarschijnlijk door beveiligers weggetrokken voordat ze Reve had kunnen bereiken.
Gerard Kornelis van ’t Reve (t.g.v. P.C. Hooftprijs) VPRO, 23 oktober 1969, live vanuit de Vondelkerk in Amsterdam.
De zin van het leven
Reve loopt naar een microfoon voor het altaar voor een laatste slotwoord. Daar staat hij in eerste instantie schijnbaar wat nerveus uit zijn hoofd een dankwoord te mompelen, maar gaandeweg ontrolt zich een weergaloze speech. Over zichzelf, dat hij een clown en acteur wordt genoemd. En dat hij de rol die hij speelt ook echt is. En dat hij deze avond niets heeft gezegd wat hij niet echt meent. En dat God, de liefde en de dood, één woord zijn voor hetzelfde. En dat de dood de betekenis van het leven is, en de ultieme vrijheid. ‘De zin en het doel van het leven is de dood. O dood die waarheid zijt, nader tot u.’
Dan loopt Reve hand in hand met zijn vriend Willem van Albada, in Reves werk beter bekend als Teigetje, achter een fanfare aan de kerk uit. Als een bruidspaar. Goochelaar, operazanger en Zangeres zonder Naam in een lange optocht achteraan. De kerk uit, Amsterdam in. Het publiek en half televisiekijkend Nederland in verbijstering achterlatend.
Flikkerkerk
Na de uitzending vertrekt Reve naar zijn huis aan de Plantage Kerklaan 43-3, waar hij met vrienden de geslaagde avond viert. De Vondelkerk wordt de volgende dag beklad met het woord ‘flikkerkerk’. De pastoor van de kerk is geschokt over de uitzending. Er wordt geprobeerd Reve te excommuniceren. Bij de VPRO regent het opzeggingen. 37 jaar later vallen de woorden God, liefde en de dood voor Reve definitief op hun plaats. Hij overlijdt dan op 82-jarige leeftijd in zijn woonplaats Machelen.
