Amsterdam in de jaren ’20

010186002602

We staan op de drempel van een nieuw decennium; nog even en dan beginnen de jaren ’20 van onze eeuw. Hoe stond Amsterdam er eigenlijk voor in de jaren ’20 van de vorige eeuw? Als we het ‘Statistisch jaarboek der Gemeente’ uit 1925 erbij pakken, krijgen we daar al een aardig beeld van.

ois1925
Het ‘Statistisch jaarboek der Gemeente’ uit 1925, uitgegeven door het Bureau van Statistiek der Gemeente, de voorloper van de huidige dienst Onderzoek, Informatie en Statistiek (OIS).

Met zijn vieren in een huis

Volgens het laatste jaarboek van OIS heeft Amsterdam inmiddels 862.987 inwoners en 441.467 woningen. Hoe was dat ruim 100 jaar geleden? In 1925 heeft Amsterdam 718.046 inwoners. Zij bewonen slechts 178.277 woningen. Elk Amsterdams huis heeft dus gemiddeld 4 bewoners. Tegenwoordig zijn dit er 2 per woning. Bovendien is de stad een stuk compacter dan nu, want gebieden als Nieuw-West, Buitenveldert en Zuidoost bestaan nog niet. Dat houdt in dat het knap druk in de stad moet zijn geweest. Onderstaand filmpje bevestigt dat.


Vermakelijke filmbeelden van Amsterdam in 1920, gemaakt door de ANWB. Verbaas u over de drukte op de straten en over het herkenbare gedrag van de verkeersdeelnemers -op 2.38 de Leidsestraat met klassiek fietsgedrag: voetgangers die bijna van de sokken worden gereden- beelden van het Leidseplein, de oude Jodenbreestraat en het Paleis voor Volksvlijt.

Bij je ouders in huis

Interessant is ook ‘het aantal gehuwde paren die zijn gaan inwonen’: in 1925 trekken 1.222 gehuwde paren in bij ouders of schoonouders, of delen een etage met een ander stel. Dat is 27% van het totale aantal gehuwden dat zich dat jaar als echtpaar in Amsterdam vestigt.

Trouwe kerkgangers

Amsterdam is een godvrezende stad van trouwe kerkgangers. Zo’n 200.000 Amsterdammers zijn lid van de Nederlands Hervormde kerk. Het is een stad van gezinnen: slechts 28.366 personen wonen en leven alleen. Ter vergelijking: tegenwoordig telt Amsterdam 251.828 éénpersoonshuishoudens. De gemiddelde jaartemperatuur is 10,2 graden. Vorig jaar was dat 11,5 graden.

010186002602
Zomer 1920, ‘s ochtends vroeg het Leidsebosje bij de Stadhouderskade: de Amsterdammer spoedt zich naar kantoor.

De krant van toen

Moderne communicatiemiddelen als telefoon en radio staan nog in de kinderschoenen, televisie en computers bestaan nog niet. Voor nieuws is men dus aangewezen op de krant. Die verschijnt dan ook tweemaal per dag, een ochtendeditie en een avondeditie. Rond het Spui bevinden zich de nieuwsredacties van de grootste kranten. Dat heeft voornamelijk met de nabijheid van het hoofdpostkantoor te maken, het huidige Magna Plaza. Hier gaan redacteuren naartoe om per telegraaf buitenlandse berichten van collega’s te ontvangen. Eén van de grootste kranten is het Algemeen Handelsblad, gevestigd in een prachtig gebouw aan de Nieuwezijds Voorburgwal 240. Pal naast café Scheltema. Handig, want het journaille houdt van een drankje.

ah03081925_2
De avondeditie van het Algemeen handelsblad -het latere NRC Handelsblad- van maandag 3 augustus 1925. Belangrijkste item uit het stadsnieuws: een straatrover is bij het Raamplein door omstanders overmeesterd en vastgehouden tot de politie kwam. ‘De man zit nu op het politiebureau achter slot en grendel over het gebeurde na te denken.’
OSIM00005003714
De redactie van het Algemeen Handelsblad aan het werk aan bovenstaande avondeditie aan de Nieuwezijds Voorburgwal 240, 3 augustus 1925.


Het door Eduard Cuypers ontworpen kantoor van het Algemeen Handelsblad, waar de krantenredactie van 1903 tot 1977 gevestigd was. Naast het gebouw het vermaarde journalistencafé Scheltema: trefpunt van medewerkers van verschillende kranten en bladen die hier gevestigd waren.

Paleizen voor de arbeiders

De stad verandert, met name door de nieuwe bouwstijl van de Amsterdamse School. Rond 1910 ontwikkelt deze stijl zich. In de jaren ’20 is hij op zijn hoogtepunt. Het Plan Zuid, dat bestaat uit de Rivierenbuurt, Apollobuurt en Stadionbuurt, wordt in deze stijl gebouwd.

Ook in West wordt de stijl toegepast bij eenvoudige arbeiderswoningen die toch met veel gevoel voor esthetiek worden vormgegeven. Paleizen voor de arbeiders moeten het zijn. Zo wordt aan de Oostzaanstraat een groot wooncomplex neergezet: Het Schip. De woningen zijn ontstaan uit de woningwet van 1901, die het begin van de sociale woningbouw inluidt.


Paleizen voor de arbeiders: Het Schip. Hier is tegenwoordig een museum in gevestigd, inclusief straatmeubilair uit de jaren ’20 en een modelwoning.

ANWE00361000043
Woningcomplex De Dageraad in de Pieter Lodewijk Takstraat, onderdeel van Plan Zuid en een goed voorbeeld van de Amsterdamse School. Het gebouw bevatte 294 woningen en 6 winkels, bestemd voor minder draagkrachtigen.


Waan uzelf in de jaren ’20 van de vorige eeuw in de Nieuwe Pijp anno 2019.

Vervoer

Vanaf Schiphol vertrekken in 1925 4.033 passagiers per vliegtuig naar bestemmingen binnen Europa. Op steden buiten Europa wordt nog niet gevlogen. Tegenwoordig doen 72 miljoen passagiers per jaar Schiphol aan.

D10067003001
Het oude Schiphol in 1928. Dit gebouw werd in de Tweede Wereldoorlog verwoest.

Vanaf het begin van de eeuw is er in de stad een nieuw fenomeen te zien: de auto. In 1925 telt Amsterdam al 5.500 automobielen. Anno 2019 zijn dit er 231.185. In 1925 waren er 200.000 fietsen, tegenwoordig zijn dat er 900.000. Er zijn momenteel dus meer fietsen dan inwoners.

PBKD00360000006
In de jaren ’20 is het huidige Magna Plaza nog het hoofdpostkantoor. Let ook op de auto, een bezienswaardigheid in die tijd.

Vermaak

De Amsterdammer gaat voor zijn vermaak naar café, Vondelpark of Artis. Vanaf het begin van de eeuw komt daar de bioscoop bij. In 1921 opent de Poolse Abraham Tuschinski zijn ‘Tempel voor de Kunst en het Vermaak’ aan de Reguliersbreestraat: een bioscoop verpakt in een overrompelende combinatie van Jugendstil, Art deco en Amsterdamse School. Eén van de populairste films die hier in de jaren ’20 draaien is de Nederlandse film ‘De Jantjes’, een film over Hollandse matrozen die naar Indië gaan. Een andere populaire plek is het Paleis voor Volksvlijt op het Frederiksplein, een gigantisch glazen gebouw met exposities en theater. Ook bevat het een winkelcentrum. Al vanaf 1864 is dit een geliefde plek voor amusement en vertier.

BMAB00012000034_006
Multifunctioneel metalen/glazen bouwwerk: het Paleis voor Volksvlijt op het Frederiksplein in 1926. Linksonder de Utrechtsestraat, linksboven de Sarphatistraat met Hogesluis over de Amstel. Tegenwoordig is dit de locatie van de Nederlandse Bank.

Amsterdamse uitvinding

Absoluut hoogtepunt voor Amsterdam in de jaren ’20 zijn de Olympische Spelen die in 1928 hier gehouden worden. In Zuid wordt het Olympisch Stadion gebouwd, naar een ontwerp van Jan Wils. Deze Wils bedenkt ook dat het misschien een aardig idee is om de Spelen te beginnen met een groot vuur, een primeur. De huidige Olympische traditie van het aansteken van een vuur dat gedurende de Spelen brandend gehouden wordt, begint dus hier in Amsterdam.

KOKA00589000001
Handig voor de toerist die Amsterdam in 1928 bezoekt: een gidsje met daarop de belangrijkste ijkpunten en trekpleisters van de stad. Het zijn de plekken die ook nu veel bezocht worden, zoals het Rijksmuseum, Concertgebouw en Rembrandtplein.

Voorbode van rampspoed

De jaren ’20 eindigen met een ramp die een voorbode zal blijken te zijn voor de zware jaren ’30 die volgen. In de nacht van 17 op 18 april wordt het Paleis voor Volksvlijt door brand (waarschijnlijk ontstaan in de keuken) verwoest. Het gebouw brandt in een mum van tijd geheel uit. De stad is verbijsterd; de volgende dag staan Amsterdammers zich massaal te vergapen aan de nasmeulende resten. Eind oktober van datzelfde jaar stort de New Yorkse aandelenbeurs in. De financiële markt gaat fors onderuit. Dit luidt het definitieve einde van de onbezorgde roaring twenties en het begin van de crisisjaren van de jaren ’30 in.

HVVA00313000003
Einde van een tijdperk: de ochtend van 18 april 1929, nasmeulende resten van wat er over is van het Paleis voor Volksvlijt.

Auteur: Frank van Vuuren

Communicatiemedewerker Gemeente Amsterdam

Geef een reactie

%d bloggers liken dit: