Vanaf de 17e eeuw woonden de rijkste Amsterdammers aan de Gouden Bocht. Vrijwel elk huis aan dit stukje Herengracht heeft een interessant verhaal. Een wandeling.
In de 17e eeuw, als de welvaart van Amsterdam op zijn hoogtepunt is, voert het stadsbestuur de zogenaamde vierde uitleg uit: de vervolmaking van de grachtengordel. Dat is noodzakelijk omdat de stad uit haar voegen barst, maar ook om te voldoen aan de wooneisen van de allerrijkste Amsterdammers. Speciaal voor deze groep wordt een stukje gracht tussen de Leidsestraat en de Vijzelstraat gereserveerd. Hier kunnen dubbele kavels worden aangekocht. Waar dus 2 keer zo grote grachtenpanden op kunnen worden gebouwd. Kosten per enkele kavel: 8.000 gulden, omgerekend zo’n 500.000 euro.
Rijtjespaleizen
De uitgifte van de dubbele kavels is een enorm succes, hoewel er geen gevallen bekend zijn van wachtrijen met kamperende gegadigden, zoals we dat tegenwoordig vaak zien. Het stukje Herengracht is in een mum van tijd verkocht en volgebouwd met de meest luxueuze stadspaleizen. Eigenlijk zijn het landhuizen, maar dan tegen elkaar aan. Geschakelde landhuizen, of rijtjespaleizen dus. Met minimaal 1.000 vierkante meter woonruimte. De Amsterdamse elite huurt de meest gerenommeerde architecten van die tijd in, zoals Philips Vingboons en Adriaan Dortsman. De voornaamste Amsterdamse families gaan hier wonen. En de buurt krijgt al gauw de bijnaam ‘Gouden Bocht.’
Rariteitenkabinet
Vanaf de Leidsestraat lopen we de Herengracht op aan de even zijde, richting Vijzelstraat. Aan de Herengracht 440 resideert Nicolaes Witsen, burgemeester van Amsterdam van 1682 tot 1706. Alleskunner Witsen is zakenman, diplomaat, wetenschapper en ontdekkingsreiziger. Zijn huis is één groot museum vol boeken, schilderijen, edelstenen, porselein en opgezette dieren. Maar het huis is ook gevuld met curiosa, zoals een vinger en tong van de gelynchte broeders De Witt. De broers zijn in 1672 in Den Haag door een woedende menigte vermoord en in stukken gehakt. Witsen heeft delen van hun lichaam in een houten doosje aan zijn verzameling toegevoegd. De voorliefde voor rariteiten deelt Witsen met zijn goede vriend, tsaar Peter de Grote, die hier kind aan huis is tijdens zijn 4 maanden durende verblijf in Amsterdam in 1697. De tsaar koopt tijdens zijn verblijf de anatomische collectie Ruysch, bestaande uit onder meer een kinderhoofd op sterk water.
Duurste huis
Op nummer 458, is van 1927 tot 1940 kunsthandel Goudstikker gevestigd. Goudstikker overlijdt in 1940 bij een onfortuinlijk ongeluk op de vlucht voor de nazi’s, en zijn zaak wordt overgenomen door een Duitse oplichter. In de oorlog komt de tweede man van nazi-Duitsland, Hermann Göring, hier enkele malen persoonlijk langs om te winkelen voor Hollandse Meesters.
2 huizen verder. Herengracht 462 is jarenlang in het bezit van de vermaarde familie Van Eeghen, maar anno 2019 zit hier een advocatenkantoor. In het pand ernaast, nummer 464, zit tot 2014 advocatenkantoor Moszkowicz.
Op nummer 466 vinden we het huis van burgemeester Joan Geelvinck. Hij erft dit pand in 1762 van zijn oma Anna de Haze, lange tijd de rijkste vrouw van Amsterdam. Lang wonen doet Geelvinck hier niet: in 1769 verkoopt hij het pand voor 250.000 gulden, omgerekend zo’n 15 miljoen euro. Op dat moment waarschijnlijk het duurste huis in Amsterdam.
Rellen
Keren we via de Vijzelstraat om naar de oneven zijde van de Herengracht, dan komen we langs Herengracht 507. Ook hier een burgemeester als bewoner. Maar wel eentje die te maken krijgt met Amsterdamse volkswoede voor zijn deur. In 1696 verzamelt zich hier een woedende menigte om de daar woonachtige burgemeester Boreel ter verantwoording te roepen voor zijn voorgenomen belastingmaatregelen. Er wordt een lantaarnpaal uit de grond getrokken. Daarmee wordt zijn voordeur ingeramd. De zwaarlijvige Boreel ontkomt in zijn nachthemd ternauwernood via de tuin naar zijn buren, maar de menigte dringt zijn huis binnen en smijt alles wat ze daar vinden de gracht op en in. Zijn buurman op 520, collega-burgemeester De Haze, weet de menigte van zich af te houden door geld naar ze te werpen. Uiteindelijk grijpt de schutterij in en slaat de opstand neer. In de nasleep van de rellen worden 12 mensen op de Dam geëxecuteerd.
Mooiste huis
Herengracht 475 staat lang bekend als het mooiste huis van Amsterdam. Het is het Huis de Neufville uit 1665, gebouwd op maar liefst 3 kavels. In 1733 wordt het voor 70.000 gulden -omgerekend zo’n 5 miljoen euro- verkocht aan de rijke Petronella Van Lennep-de Neufville die het vrijwel geheel opnieuw laat opbouwen. De ingetogen zandstenen gevel staat in schril contrast met wat zich achter de voordeur bevindt: een classicistisch paleis vol overdadig beeldhouw-, stuc- en schilderwerk.
Maar ook de superrijken ontkomen niet aan het noodlot. In 1772 komt het huis van de ene op de andere dag leeg te staan als de gehele familie Van Lennep omkomt bij de grote schouwburgbrand van 11 mei dat jaar. De stadsschouwburg aan de Keizersgracht 384 brandt tot de grond af en er komen 18 Amsterdammers om het leven. Interessant feitje: de originele entree van deze oude stadsschouwburg is bewaard gebleven en is nu de ingang van Restaurant Vinkeles.
Tegenwoordig is de Herengracht 475 in gebruik als kantoor van een Amerikaans elektronicabedrijf. Daarmee is het niet alleen het mooiste huis van Amsterdam, maar ook de mooiste werkplek. Een schril contrast met de drukke Leidsestraat anno 2019, waar onze wandeling eindigt.
