Van treinstation naar festivallocatie: het Westergasfabriekterrein

Het Westergasfabriekterrein in Westerpark is tegenwoordig één van de meest geliefde plekken van Amsterdam. Er vinden veelbezochte festivals, concerten en evenementen plaats, en er worden populaire televisieprogramma’s opgenomen zoals De Wereld Draait Door en Kunststof TV. Minder bekend is dat deze historische plek 180 jaar geleden locatie was van het eerste Nederlandse treinstation.

Rond 1830 was het huidige Westergasfabriekterrein een onbebouwd stuk polder ver buiten de stad, ideaal dus voor de enge nieuwe uitvinding genaamd stoomkracht en -trein. Het eerste treinstation van Nederland -genaamd D’Eenhonderd Roe- bevond zich begin 19e eeuw op deze plek. Hier vertrok in 1839 de allereerste Nederlandse trein van Amsterdam naar Haarlem. Een plaquette ter hoogte van Polonceaukade 13 herinnert aan de exacte locatie van dit oertreinstation.

Het station heeft slechts enkele jaren dienst gedaan –men kwam er snel achter dat de uitvinding minder eng was en dus prima dichterbij de stad voorhanden kon zijn- waarna het terrein weer jarenlang braak lag, tot hier in 1883 de Britse Imperial Continental Gas Association neerstreek voor de bouw van de Westergasfabriek. De Westergasfabriek produceerde steenkoolgas waar de stadsverlichting op brandde, Julius Pazzani was hoofdingenieur én directeur van de fabriek.

Directeur Pazzani legt het loodje

In 1898 nam de gemeente de fabriek over van de Imperial Continental Gas Association. Directeur Pazzani heeft dit niet meer mee mogen maken: in 1888 overleed hij plotseling op zijn 47e aan een beroerte, ‘s ochtends vroeg in de Ingenieurswoning op het terrein. Niet de meest prettige plek om je laatste adem uit te blazen, want ondanks dat de Westergasfabriek nu een idyllische hippe plek is, was dit ruim 100 jaar geleden een rauw, lawaaierig en stinkend fabrieksterrein.

Einde van een tijdperk

Tot eind jaren ’60 van de vorige eeuw bleven de gasfabrieken in gebruik, tot de ontdekking van de gasbel in Slochteren ze onrendabel maakte en de fabriek in 1967 sloot. Tot 1992 werd het Westergasfabriekterrein vervolgens gebruikt als loods van het Gemeente Energie Bedrijf (GEB).

Een nieuw begin

Na het vertrek van het GEB besloot de gemeente van het terrein een culturele hotspot te maken -naast het besluit dat al in 1981 gemaakt was om er een park van te maken- en verhuurde vanaf begin jaren ‘90 verschillende gebouwen aan diverse creatieven, waaronder kunstenaarscollectief Patchwork, onder meer verantwoordelijk voor de ‘drijvende bruidsjurk’ in de vijver van het oude Westerpark. Ook werden er voor het eerst grote evenementen georganiseerd zoals het Holland Festival. Gegeten, gedronken en gedanst werd er in Kantine West, de voormalige kantine van de Westergasfabriek en latere West pacific – niet te verwarren met Pacific parc, dat tegenwoordig precies aan de andere kant van het gebouw gevestigd is. Evident was echter dat het terrein ernstig vervuild was, de gebouwen praktisch op instorten stonden en er een gedegen plan voor een multifunctioneel park moest komen.

Cultuurpark Westergasfabriek

Er braken jaren aan van intensief en langdurig overleg met de buurt en het beoordelen en bediscussiëren van parkontwerpen. In 1998 werd gekozen voor een ontwerp van de Amerikaanse landschapsarchitecte Kathryn Gustafson. De bodem werd gesaneerd, de gebouwen gerenoveerd en gerestaureerd, sommige gebouwen werden compleet nieuw neergezet en aan sommige oude gebouwen werd een nieuw gedeelte toegevoegd. De gemeente nam een partner in de hand om de kosten te dekken, en deze partij -MeyerBergman- is de huidige eigenaar van de gebouwen op het terrein. Op 7 september 2003 werd het nieuwe Cultuurpark Westergasfabriek geopend door toenmalig burgemeester Job Cohen en begon de Westergasfabriek aan haar derde of vierde leven als culturele plek waar we haar tegenwoordig van kennen.

(Beeld: Westergasfabriek BV, Stadsarchief, Lejo Duijvestijn)

Auteur: Frank van Vuuren

Communicatiemedewerker Gemeente Amsterdam Toon alle berichten van Frank van Vuuren